|
|
Grading - oznaczenia
Oznaczenia stanów zachowania i kryteria oceny w zarysie
Tabela poniżej określa w ogólnym zarysie kryteria według których oceniamy stan zachowania banknotu.
Praktyczne oceny mogą nieco odbiegać od teoretycznych założeń. Rzeczywistość - to, z czym mamy do czynienia w praktyce -
nie zawsze daje się uporządkować sztywnymi normami. Weźmy dla przykładu kartonikowy banknot, ot choćby 4 złp 1794, z jednym
bardzo mocnym centralnym złamaniem; tak mocnym, że papier przy krawędziach jest przetarty. Jaki to stan? Drugi (bo jest tylko
jedno złamanie), czy czwarty (bo są przetarcia na krawędziach)? To tylko jeden przykład spośród tysięcy niejednoznacznych
przypadków, z którymi firma gradingowa musi sobie radzić. Oprócz tabel zawsze potrzebny jest zdrowy rozsądek i uczciwość.
!
Żadna, nawet najbardziej szczegółowa tabela stanów, nie może zawierać opisu wszystkich możliwych przypadków, z jakimi
firma gradingowa spotyka się w praktyce. Oprócz tego żadna, nawet najbardziej szczegółowa tabela, nie zapobiegnie nadużyciom,
jeżeli firma gradingowa CHCE takie nadużycia popełnić. Negocjowanie stanu zachowania, "produkcja" stanów zachowania
na zamówienie, "warunkowe" zlecanie gradingu, zawyżanie ocen i tłumaczenie wszystkich wątpliwości na korzyść
banknotu, uzależnianie ocen od osoby zleceniodawcy, "żebractwo gradingowe", to tylko niektóre patologie mogące wystąpić w działalności
firmy gradingowej oraz jej zleceniodawców.
Prosimy nie namawiać nas do podobnych praktyk.
!
1
|
Stan bankowy. Banknot bez śladów obiegu, bez ugięć centralnych i bez ugięć rogów. Rogi ostre i czyste.
Dopuszczalne wady centrowania, wady druku, drobne produkcyjne wady papieru itp.
Odkształceń nieregularnych (wgięcia na krawędziach itp.) brak lub są one minimalne.
|
1/1-
|
Stan bankowy. Banknot bez ugięć centralnych i bez ugięć rogów. Rogi minimalnie stępione
z przyczernieniem widocznym w dużym powiększeniu. Wady druku, papieru itp. nie wpływają na ocenę.
Odkształcenia nieregularne mogą być mocniejsze, niż w przypadku stanu 1. Banknot o bardzo dobrej prezencji, jednak
nieco mniej świeży. Dopuszczalna pojedyncza owadzia mikroperforacja (pinhole) nie większa jednak niż około 0,3 mm.
|
1-/1
|
Stan bankowy. Banknot bez ugięć centralnych. Rogi lekko stępione
i lekko przyczernione. Odkształcenia nieregularne są łatwo zauważalne, jednak w żadnym razie nie może być regularnych
ugięć centralnych, ani dłuższych ugięć rogów. Dopuszczalne złamanie rogu nie dłuższe niż 2-3 mm.
|
1-
|
Stan prawie bankowy. Banknot bez ugięć centralnych. Rogi mogą być ostre lub stępione
i lekko przybrudzone. Odkształceń nieregularnych brak lub są one mocniejsze, tak jak w przypadku stanu 1-/1.
Na banknocie występują ugięcia lub złamania rogów. Do tego stanu mogą być zaszeregowane banknoty o wspaniałej prezencji -
dużo ładniejsze, niż te w stanie 1-/1, jednak z ugięciami lub złamaniami rogów.
|
!
Od bardzo dawna w Polsce do stanu 1- zaliczano banknoty ze złamaniami rogów
oraz innymi drobnymi mankamentami, ale BEZ CENTRALNEGO UGIĘCIA. Takie też kryterium stosuje nasza firma.
Fakt, iż niektóre publikacje opisując polskie odpowiedniki stanów sheldonowskich stosują proste "przeliczenie": UNC=I, EF=II,
VF=III, prowadzić może do bardzo wielu nieporozumień. Sytuację pogarsza fakt, że publikacje te całkowicie pomijają bardzo
szeroką sheldonowską strefę AU, w której mieszczą się stany od jednego nieznacznego ugięcia rogu, aż do dwóch, a nawet trzech
ugięć centralnych. Traktowanie całej tej bardzo szerokiej strefy, jako odpowiednika polskiego stanu 1- jest poważnym błędem.
W tym miejscu jeszcze raz musimy podkreślić, ŻE KRYTERIA od DAWNA STOSOWANE w POLSCE i KRYTERIA
STOSOWANE w USA RÓŻNIĄ SIĘ i stosowanie "prostych przeliczników" musi prowadzić na manowce. Równie dobrze można by
przy ocenie monet uznać, że amerykański stan EF jest "równy" niemieckiemu stanowi Vorzüglich. Każdy, kto choć
trochę zna realia wie, że takie podejście prowadzi do absurdu.
!
|
1-/2+
|
Stan prawie bankowy. Dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które dopuszczalne są w stanie
1-, a oprócz tego jedno niepełne ugięcie centralne, na długości nie większej niż około 50% wysokości (dla ugięć
pionowych) lub 50% szerokości (dla ugięć poziomych). Nawet, jeżeli nie ma ugięć ani złamań rogów, to niepełne ugięcie centralne przesądza o zaszeregowaniu banknotu do stanu
1-/2+.
|
2+/1-
|
Stan prawie bankowy. Dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w stanie
1-, a oprócz tego jedno słabe niepełne ugięcie centralne, na długości nie większej niż około 90% wysokości lub szerokości
banknotu. Ugięcia lub złamania rogów mogą występować lub nie.
|
2+
|
Na banknocie występuje jedno pełne centralne ugięcie, lecz nie złamanie.
Dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w stanie
1-. Ugięcia lub złamania rogów mogą występować lub nie.
|
2+/2
|
Na banknocie występuje jedno ugięcie, przechodzące w bardzo słabe złamanie. Poza nim
dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w stanie
1-. Ugięcia lub złamania rogów mogą występować lub nie.
|
2
|
Na banknocie występuje jedno słabe pełne centralne złamanie lub kilka bardzo słabych centralnych
ugięć. Poza nim dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w stanie
1-. Ugięcia lub złamania rogów mogą występować lub nie.
|
2/2-
|
Na banknocie występuje jedno mocniejsze pełne centralne złamanie lub 2-3 centralne ugięcia.
Poza nim dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w wyższych stanach.
|
2-
|
Na banknocie występuje jedno mocne centralne złamanie, zwykle lekko przybrudzone,
lub kilka centralnych ugięć przechodzących w bardzo słabe złamania.
Poza nim dopuszczalne są wszystkie te mankamenty, które są dopuszczalne w wyższych stanach.
|
3+
|
Na banknocie występuje jedno pełne centralne złamanie
oraz najwyżej jedno ugięcie przechodzące w złamanie, a oprócz tego jedno lub dwa czyste ugięcia.
Możliwy jest także przypadek, gdy na banknocie występują liczne ugięcia, jednak bez złamań (przypadek
częsty na współczesnych banknotach polskich, które to banknoty mają papier bardzo odporny na złamanie).
Na linii złamań zazwyczaj występują minimalne przybrudzenia, jednak poza liniami złamań i ugięć papier jest świeży i sztywny.
Możliwe są też dwa pełne, lecz bardzo słabe złamania, jeżeli poza tym banknot prezentuje się wyjątkowo dobrze.
|
3
|
Dwa pełne centralne złamania. Możliwe jest też kilka ugięć.
Do tego stanu możliwe jest też zaszeregowanie banknotu
z pojedynczym, ale nadzwyczaj mocnym centralnym złamaniem. Możliwe jest też zaliczenie do niego banknotów
bez złamań, lecz z bardzo licznymi ugięciami.
|
3-
|
Kilka wyraźnych złamań, dopuszczalne są złamania wielokrotne rozdzielające się na kilka linii
oraz liczne ugięcia. Na liniach złamań występują wyraźne przybrudzenia, banknot traci sztywność, jednak na krawędziach
nie występują nawet najmniejsze przetarcia, a banknot jest jeszcze dość czysty i ładnie prezentujący się.
|
4+
|
Liczne i wielokrotne złamania, umiarkowane przybrudzenia, jednak na krawędziach (a tym bardziej
w centrum) nie występują jeszcze przetarcia. Dopuszczalne są drobne adnotacje atramentem (w wyższych stanach zachowania
takie adnotacje są traktowane jako uszkodzenia nietypowe). Banknot raczej nie zachowuje sztywności, jednak prezentuje się
dość atrakcyjnie.
|
4
|
Liczne i wielokrotne złamania z zabrudzeniami. Na końcach złamań przy krawędziach banknotu
niewielkie przetarcia, jednak brak przetarć w centrum. Do tego stanu mogą być zaliczone również banknoty bez przetarć,
lecz z silniejszym zabrudzeniem od tego jakie jest dopuszczalne w stanie 4+. W wyjątkowych wypadkach możliwe jest
zaliczenie banknotu do tego stanu mimo przetarcia w centrum, jeżeli banknot charakteryzuje się bardzo dobrą prezencją
i ponadprzeciętną dla tego stanu świeżością.
|
4-
|
Liczne i wielokrotne złamania z zabrudzeniami. Na końcach złamań przy krawędziach banknotu
wyraźne przetarcia, jednak nadal brak przetarć w centrum. Do tego stanu mogą być zaliczone również banknoty bez przetarć,
lecz z silniejszymi obiegowymi zabrudzeniami. W wyjątkowych wypadkach możliwe jest zaliczenie banknotu do tego
stanu mimo przetarcia w centrum, jeżeli banknot poza tym przetarciem wykazuje dużo mniejsze zużycie, niż
zwykle w stanie 4.
|
5+
|
Liczne i wielokrotne złamania z zabrudzeniami. Na końcach złamań przy krawędziach banknotu
wyraźne przetarcia oraz minimalne przetarcie na skrzyżowaniu głównych złamań. Umiarkowane naturalne zabrudzenie.
W wyjątkowych wypadkach, gdy banknot jest bardzo ładny i ma stosunkowo nieznaczne ślady zabiegu, może być zaszeregowany
do wyższego stanu zachowania mimo przetarcia w centrum.
|
5
|
Liczne i wielokrotne złamania z zabrudzeniami. Na końcach złamań przy krawędziach banknotu
wyraźne przetarcia. Także na skrzyżowaniach głównych załamań w centrum jedno lub kilka wyraźnych przetarć. Banknot wciąż jednak
poza przetarciami i zaokrągleniami rogów nie ma ubytków.
|
5-
|
Banknot z bardzo mocnymi przetarciami przy krawędziach i w centrum. Brudny, lecz zabrudzenie jest
naturalnym skutkiem długiego obiegu. Krawędzie postrzępione na skutek długiego obiegu. Banknot jednak
wciąż jest w całości i nie ma wyraźnych ubytków poza przetarciami, a przetarcia nie są dłuższe niż 10-15% dłuższej
krawędzi banknotu.
|
6
|
Banknot z bardzo mocnymi przetarciami. Co najmniej jedno przetarcie jest dłuższe niż 10-15% wysokości
banknotu. Dopuszczalne ubytki do 10-15% powierzchni banknotu.
|
( )
|
Nawiasy wokół liczbowej oceny oznaczają, że banknot ma nietypowe uszkodzenie.
Może to być uszkodzenie nietypowe dla danego
stanu lub nietypowe w ogóle. Nawiasy są mniej więcej tym, czym w skali Sheldona jest rozszerzenie NET (PCGS zamiast NET
stosuje słowo Apparent, dawniej stosowane było także oznaczenie w postaci czerwonej obwódki na pasku gradingowym -
tzw. "czerwony holder").
Między "nawiasami" a rozszerzeniem NET jest jednak ta różnica, że banknoty prasowane na mokro otrzymują oznaczenie
z nawiasami, podczas gdy w ocenie sheldonowskiej prasowanie skutkuje jedynie usunięciem rozszerzenia EPQ.
Jeżeli banknot otrzymał
ocenę z nawiasami, wówczas pod oceną umieszczona jest informacja, jakie uszkodzenie spowodowało dodanie nawiasów.
Niektóre uszkodzenia są naturalne dla słabszych stanów zachowania, lecz w wyższych stanach zachowania
są uszkodzeniami nietypowymi.
Na przykład, jeżeli banknot ma plamę foxingową, lecz nie ma żadnych ugięć ani innych wad, wówczas otrzyma ocenę
(1) Foxing. Jeżeli jednak banknot w stanie 4 ma nieznaczne zmiany foxingowe, wówczas traktowane jest to
jako wada naturalna dla tego stanu zachowania.
|
(~)
|
"Falka" stosowana jest w przypadku bardzo poważnych nietypowych uszkodzeń.
Nie ma ona odpowiednika w sheldonowskich ocenach dla banknotów. Można ją porównać do oznaczenia Genuine stosowanego
przy gradingu monet - potwierdzenie autentyczności bez określania stanu zachowania. Jak w przypadku stanu zachowania w nawiasach,
tak i w przypadku "falki" umieszczana jest dodatkowo informacja, jakie uszkodzenie zadecydowało o takim oznaczeniu.
Wiodące amerykańskie firmy gradingowe nawet w przypadku bardzo poważnie uszkodzonych banknotów
stosują liczbową ocenę stanu zachowania z rozszerzeniem NET (lub Apparent). My stoimy jednak na stanowisku,
że liczbowa ocena poważnie uszkodzonych banknotów nie ma wielkiego sensu. Lepiej jest ograniczyć się w takim wypadku do
słownego opisu stanu zachowania. Dlatego stosujemy "falkę". Stwierdzenie, że banknot został przedarty na 2 części i sklejony taśmą,
jednak poza tym jest w stanie 12 Fine nie brzmi zbyt sensownie. Co prawda w takich wypadkach wzorem firm amerykańskich
dajemy ocenę sheldonowską, jednocześnie jednak w miejscu oceny "polskiej" umieszczamy "falkę" ze słownym wyjaśnieniem.
|
(?)
|
"Znak zapytania" stosowany jest od 22.02.2012 w przypadku banknotów po konserwacji, głównie po mocnym
prasowaniu, gdy precyzyjne ustalenie pierwotnego stanu zachowania jest niemożliwe.
Postęp w dziedzinie konserwacji papieru sprawił, że na rynku pojawiło się bardzo wiele banknotów
o wspanialej prezencji, lecz będących de facto dziełem sztuki konserwatorskiej, a nie banknotami pięknie zachowanymi od chwili
wydrukowania. Z jednej strony warto docenić zdolności konserwatorów, którzy potrafią "czynić cuda". Z drugiej strony
kolekcjoner ma prawo znać całą prawdę o swoim banknocie. Z tych powodów wprowadziliśmy nie stosowane przez inne firmy oznaczenia.
W przypadku banknotów, których prezencja została znacznie poprawiona przez konserwatora i których pierwotny stan zachowania
nie może być precyzyjnie ustalony, stosujemy oznaczenie (?) oraz oznaczenie PZ przed
liczbową oceną sheldonowską.
|
Oznaczenia występujące przed liczbową oceną sheldonowską
PZ
|
"Prezencja" - literowe oznaczenie stosowane od 22.02.2012, dodawane przed liczbową oceną sheldonowską, stosowane w przypadku banknotów po zabiegach konserwatorskich, gdy precyzyjne określenie pierwotnego stanu zachowania (skutkiem tych zabiegów) jest niemożliwe. Przykładowo: oznaczenie PZ 64 należy rozumieć jako "banknot o prezencji stanu 64, lecz przed konserwacją będący w słabszym stanie zachowania". W przypadku zastosowania oznaczenia PZ pod oceną liczbową
nie występuje jej słowny odpowiednik.
|
Rozszerzenia występujące po ocenie sheldonowskiej
EPQ
|
"Exceptional Paper Quality" - literowe oznaczenie stosowane przy ocenach sheldonowskich. Oznaczenie
EPQ przy wysokich stanach zachowania jest elementem ogromnej wagi, jednocześnie jednak w Polsce mało kto rozumie, jakie
jest rzeczywiste znaczenie tych trzech literek. Nie chodzi o to, żeby dosłownie przetłumaczyć trzy angielskie
słowa. Chodzi o to, żeby zrozumieć, co one oznaczają w praktyce.
Przede wszystkim stany zachowania 70 - 65 nie mogą występować
bez rozszerzenia EPQ! Nie istnieje stan zachowania Gem Uncirculated 66 bez EPQ. W przypadku wysokich stanów
zachowania - od UNC do VF - rozszerzenie EPQ nie oznacza
niczego nadzwyczajnego. Przeciwnie! Jest oznaką normalności. Mówi ono, że struktura papieru nie uległa zmianie, że
banknot nie był moczony, nie był przechowywany w wilgotnym środowisku itp. Brak rozszerzenia EPQ
oznacza, że z banknotem jest "coś nie tak".
!
Najczęstszą przyczyną odebrania banknotowi rozszerzenia EPQ
jest mokre prasowanie.
!
I tu doszliśmy do sprawy najważniejszej. Firmy amerykańskie nie traktują prasowania jako uszkodzenia. Są w tym zakresie
dość tolerancyjne. Prasowanie na ogół nie powoduje dodania rozszerzenia NET, a jedynie odebranie rozszerzenia EPQ
(oczywiście cały czas mówimy o wyższych stanach zachowania: od UNC do VF, najsłabszy stan, przy którym może wystąpić
rozszerzenie EPQ to Very Fine 30).
Ponieważ w Polsce mokre prasowanie banknotu jest słusznie uznawane za manipulację, możliwe są przypadki, że
polskie oznaczenie występuje w nawiasach, ale przy sheldonowskim oznaczeniu nie występuje rozszerzenie NET.
Najczęściej zdarza się to właśnie w przypadku banknotów moczonych i prasowanych. W takich wypadkach zawsze dodajemy
pod oznaczeniem stanu zachowania słowne polskie określenie.
|
NET
|
"Net graded" - literowe oznaczenie stosowane przy banknotach mających nietypowe uszkodzenia -
wykraczające poza zwykłe zużycie w obiegu.
Poza nielicznymi wyjątkami, jest to odpowiednik "naszych" nawiasów. Niestety w Polsce nie tylko wielu kolekcjonerów, nie tylko
kupcy, ale nawet niektóre firmy gradingowe nie wiedzą, co to rozszerzenie oznacza.
Rozszerzeniu NET musi towarzyszyć słowne wyjaśnienie,
o jakie uszkodzenie chodzi. W różnych firmach i w różnych okresach umiejscowienie tego wyjaśnienia bywało różne.
My umieszczamy je zawsze na awersie paska gradingowego, bezpośrednio po liczbowej ocenie sheldonowskiej.
Oglądając banknoty ogradowane
przez firmy amerykańskie można zauważyć, że często używane są różne określenia w odniesieniu do podobnych albo wręcz
identycznych uszkodzeń. Można odnieść wrażenie, że graderzy "na gorąco" dobierali wyrażenia na określenie uszkodzeń
aktualnie gradowanego banknotu. Aby uniknąć niepotrzebnych oboczności, wprowadziliśmy ujednolicone określenia polskie
i angielskie.
!
Rozszerzenie NET może sygnalizować drobny problem, ale może też oznaczać poważniejszą wadę, wyraźnie wpływającą na estetykę banknotu. Tak więc szczególnie w przypadku banknotów NET warto zapoznać się z zapisami w rejestrze.
!
|
Najczęściej występujące słowne określenia nietypowych wad i uszkodzeń
Tabela poniżej zawiera używane przez naszą firmę ujednolicone polskie i angielskie określenia
pozaobiegowych wad i uszkodzeń. Określenia te towarzyszą "nawiasom" oraz rozszerzeniu NET.
Określenie angielskie nie zawsze jest dosłownym tłumaczeniem określenia polskiego. Chodzi o to, żeby angielskie określenia
były zrozumiałe dla osób mających styczność z banknotami gradowanymi przez firmy amerykańskie. Poniższe określenia
podawane są pod polską i pod sheldonowską oceną na pasku gradingowym.
!
W przypadku kilku uszkodzeń (wad) podawane jest
określenie uszkodzenia mającego największy wpływ na wygląd i wartość banknotu. Tylko w wyjątkowych wypadkach podawane są określenia dwóch uszkodzeń. Aby dokładnie poznać wszystkie uszkodzenia banknotu, należy skorzystać z rejestru internetowego.
!
Odbarwienie
|
Bleached
|
Przebarwienie
|
Discoloration
|
Zabrudzenie
jeżeli nie jest dopuszczalne w danym stanie zachowania
|
Staining
|
Ślad zalania
amerykańskie firmy gradingowe charakterystyczne brązowe ślady zalania określają podobnie, jak inne zabrudzenia słowem "Staining" lub "Stained". Warto jednak wprowadzić tu rozróżnienie. Gdy śladom zalania nie towarzyszą żadne plamy, wówczas stosowane jest oznaczenie
Niewłaściwe suszenie
|
Staining
|
Czyszczenie
to oznaczenie umieszczane jest na pasku gradingowym tylko wówczas, gdy banknot był czyszczony chemicznie (!) i gdy czyszczenie to pozostawiło możliwe do wykrycia ślady na banknocie
|
Cleaned
|
Niewłaściwe suszenie
charakterystyczne pofalowanie spowodowane zazwyczaj niewłaściwym suszeniem banknotu po zabiegach konserwatorskich albo niewłaściwym suszeniem po przypadkowym zalaniu, ale tylko wówczas, gdy w miejscu zalania nie występuje zanieczyszczenie papieru
|
Improper drying
|
Zagrzybienie
oznaczenie stosowane do 20 lutego 2013 roku, zastąpione
bardziej precyzyjnymi określeniami Foxing oraz Zmiany mikrobiologiczne
|
Rust
|
Foxing
charakterystyczne rdzawopomarańczowe plamy wywołane prawdopodobnie przez grzyby lub inne czynniki biologiczne. Przyczyny powstawania zmian foxingowych nie zostały bezspornie ustalone - istnieje kilka hipotez, również takie, które mówią o niebiologicznym pochodzeniu zmian. To oznaczenie umieszczane jest również wtedy, gdy plamy foxingowe zostały chemicznie usunięte (!)
|
Foxing
|
Zmiany mikrobiologiczne
brązowe lub szare plamki (mogą występować także inne kolory) albo niewidoczne zmiany pochodzenia (prawdopodobnie) organicznego, nie będące jednak zmianami foxingowymi. W wielu wypadkach precyzyjne określenie czynników wywołujących te zmiany jest niemożliwe - mogą być wywołane przez bakterie, przez pleśnie lub inne organizmy. Z tego powodu zrezygnowaliśmy ze stosowania oznaczenia Zagrzybienie
|
Microbiological damage
|
Ślady kleju
jeżeli nie są związane z wklejeniem banknotu
|
Adhesive
|
Tłuste zaplamienie
|
Grease stain
|
Zaplamienie atramentem
lub tuszem albo innymi podobnymi substancjami
|
Ink stain
|
Adnotacja atramentem
jeżeli nie jest dopuszczalne w danym stanie zachowania, także tuszem itp.
|
Writing in ink
|
Odklejony z albumu
|
Mounting damage
|
Zmiany powierzchniowe
|
Paper damage
|
Ubytki na marginesie
u nas oznacza to zarówno ubytki uzupełnione, jak i nie uzupełnione, tak też jest oznaczane znaczniejsze wtórne przycięcie marginesów
|
Margin damage
|
Brak narożnika
u nas oznacza to zarówno ubytki uzupełnione, jak i nie uzupełnione
|
Corner missing
|
Rozdarcie
u nas oznacza to zarówno rozdarcie sklejone, jak i nie sklejone
|
Tear
|
Prześwitka
|
Thinning
|
Konserwacja
oznacza uzupełnienie drobnych przetarć lub ubytków, sklejenie rozdarć lub inne poważniejsze zabiegi.
Gdy zabiegi konserwatorskie ograniczały się do prasowania i / lub czyszczenia chemicznego, wówczas nie stosujemy tego oznaczenia, lecz oznaczenia:
Prasowanie
oraz Czyszczenie
|
Repairs
|
Prasowanie
określenie podawane tylko pod polskim oznaczeniem
polska ocena prasowanego banknotu jest ujęta w nawiasy ( )
|
według standardów amerykańskich nie jest to uszkodzenie
skutkuje odebraniem EPQ bez dodania NET
|
Taśma klejąca
|
Tape
|
Dziura
nie dotyczy mikroperforacji i nie dotyczy przetarć
|
Hole
|
Mikroperforacje
jeżeli występują w ilości niedopuszczalnej dla danego stanu zachowania
mikroperforacje owadziego pochodzenia są zjawiskiem powszechnym
|
Pinholes
|
Sheldonowskie oznaczenia stanów zachowania - kryteria oceny
Tabela poniżej określa w ogólnym zarysie kryteria według których oceniamy stan zachowania
w skali Sheldona. Intencją naszą jest, aby nasze kryteria były zbieżne z kryteriami i praktyką gradingową
PMG i PCGS.
W niektórych przypadkach staraliśmy się uściślić kryteria amerykańskie, aby nie była możliwa zbyt daleko idąca
dowolność ocen. Na przykład w nomenklaturze amerykańskiej nie ma tak wyraźnego rozgraniczenia między ugięciem a złamaniem,
jakie występuje w nomenklaturze polskiej.
!
W działalności firmy gradingowej ważna jest RZETELNOŚĆ, ale także STABILNOŚĆ ocen. 55 EPQ z roku 2013 powinno znaczyć to samo, co 55 EPQ z roku 2006 czy 2020. Publikowane tu kryteria zostały ustalone na początku 2012 roku. Braliśmy pod uwagę definicje stanów zachowania publikowane W TYM CZASIE na stronach internetowych wiodących firm amerykańskich oraz praktykę gradingową, którą WÓWCZAS można było zaobserwować. Jednak nie jest naszym celem "nadążanie za trendem". Przeciwnie! Naszym celem jest
STABILNOŚĆ OCEN
!
|
Obecnie w gradingu amerykńskim daje się zauważyć tendencja, żeby nie ograniczać oceny do liczenia złamań na banknocie,
ale żeby brać pod uwagę także walory estetyczne (prezencję) danego egzemplarza. Cóż bowiem z tego, że banknot formalnie spełnia
kryteria wysokiego stanu zachowania, jeżeli jest po prostu brzydki? Wprost pisze się, że grading powinien być nie tylko rzemiosłem,
ale także "sztuką" :)
Jest w takim podejściu pewne ryzyko. Grading "artystyczny" zwiększa pokusę walki o klienta poprzez zawyżanie
stanów zachowania. Z drugiej jednak strony słuszne wydaje się dążenie do tego, żeby egzemplarz wyżej oceniony był ładniejszy
od egzemplarza niżej ocenionego. Nie zawsze jest to możliwe, ale raczej nie ulega wątpliwości, że ocena stanu zachowania
powinna być silniej powiązana z prezencją banknotu.
!
Żadna, nawet najbardziej szczegółowa tabela stanów, nie może zawierać opisu wszystkich możliwych przypadków, z jakimi
firma gradingowa spotyka się w praktyce. Oprócz tego żadna, nawet najbardziej szczegółowa tabela, nie zapobiegnie nadużyciom,
jeżeli firma gradingowa CHCE takie nadużycia popełnić. Negocjowanie stanu zachowania, "produkcja" stanów zachowania
na zamówienie, "warunkowe" zlecanie gradingu, zawyżanie stanów i tłumaczenie wszystkich wątpliwości na korzyść
banknotu (oraz jego właściciela),
uzależnianie ocen od osoby zleceniodawcy, "żebractwo gradingowe", to tylko niektóre patologie mogące wystąpić w działalności
firmy gradingowej oraz w działalności jej zleceniodawców.
Prosimy nie marnować naszego czasu i nie namawiać nas do podobnych praktyk.
!
70 EPQ
Seventy Gem Unc
|
Najwyższa możliwa ocena. Konieczne jest idealne centrowanie banknotu, wyjątkowa prezencja,
żywość barw, idealna barwa papieru i brak jakichkolwiek, nawet najdrobniejszych odkształceń. W praktyce
taka nota może być przyznana tylko w zupełnie wyjątkowym przypadku.
|
69 EPQ
Superb Gem Unc
|
Możliwa jest nadzwyczaj drobna wada, na przykład zupełnie minimalna wada centrowania.
Poza nią banknot nie różni się od stanu 70.
|
68 EPQ
Superb Gem Unc
|
Nieco więsza w stosunku do poprzedniego stanu wada centrowania lub inna bardzo drobna wada.
Poza nią banknot nie różni się od stanu 70.
|
67 EPQ
Superb Gem Unc
|
Wspaniała prezencja, bardzo żywe barwy i bardzo dobre, choć niekoniecznie idealne centrowanie.
Możliwe jest jedno niewielkie, praktycznie niezauważalne kilkumilimetrowe odkształcenie. Jest to w dalszym ciągu
nota przyznawana rzadko. Ocenę taką zwykle otrzymuje mniej niż jedna trzecia starych, pięknie wydrukowanych banknotów,
które od chwili opuszczenia drukarni przechowywane były w bardzo dobrych warunkach. Rzadko się zdarza, aby takich not było
więcej.
|
66 EPQ
Gem Unc
|
Wspaniała prezencja, bardzo żywe barwy i bardzo dobre, choć niekoniecznie idealne centrowanie.
Możliwe jest kilka bardzo niewielkich, prawie niezauważalnych kilkumilimetrowych odkształceń. Rogi bardzo ostre. Jest to typowa
nota dla pięknych banknotów, troskliwie przechowywanych od chwili opuszczenia drukarni.
|
65 EPQ
Gem Unc
|
Centrowanie powyżej średniej, lecz niekoniecznie idealne, bardzo żywe barwy,
bardzo świeży czysty i nie zmieniony papier. Występują nieco większe w stosunku do stanu 66 EPQ wady, jak na przykład
trochę mocniejsze miejscowe odkształcenie, punktowa wada papieru lub inne trudne do zauważenia drobne wady.
|
64 EPQ
Choice Uncirculated
|
Tę notę otrzymują zazwyczaj banknoty nie odbiegające od stanu 66 EPQ, lecz
mające gorsze centrowanie. Według polskich kryteriów (gdzie centrowanie nie wpływa na stan zachowania)
jest to czysty stan bankowy, tak samo, jak stan 66 EPQ.
|
64
Choice Uncirculated
|
Najwyższy możliwy stan zachowania bez EPQ. Może to być banknot idealnie centrowany,
bez jakichkolwiek odkształceń, lecz po mokrym prasowaniu. Mokre prasowanie przesądza o zaliczeniu banknotu do tego
stanu zachowania, choćby poza tym był idealny.
|
63 EPQ
Choice Uncirculated
|
Oryginalny pełny stan bankowy, ze świeżym papierem, żywymi barwami, lecz z wyraźnie złym
centrowaniem lub zbyt wąskim marginesem albo dwoma wąskimi marginesami. W praktyce do tego stanu zalicza się też
banknoty ze stępionymi rogami, o ile stępieniu nie towarzyszą ugięcia ani złamania rogów.
Ta nota ma większe zastosowanie w odniesieniu do banknotów amerykńskich, gdzie na przykład
wśród "nationalek" liczne emisje były cięte nożyczkami (nawet po 1929 roku).
Stan ten może być dość często orzekany w odniesieniu do banknotów Insurekcji Kościuszkowskiej.
|
63
Choice Uncirculated
|
Stan podobny do poprzedniego, ze złym centrowaniem lub wąskim marginesem,
a oprócz tego po mokrym prasowaniu. Możliwe są inne wady dopuszczalne dla stanu bankowego.
Odebranie rozszerzenia EPQ niekiedy może być spowodowane
innymi czynnikami, a nie mokrym prasowaniem, jednak w praktyce mokre prasowanie jest zdecydowanie najczęstszą przyczyną.
|
62 EPQ
Uncirculated
|
Banknot formalnie spełnia kryteria stanu bankowego, nie ma ugięć ani złamań,
lecz jego prezencja jest nienajlepsza. Mogą występować więcej niż
dwa wąskie marginesy albo jeden bardzo wąski margines. Mogą występować znaczne nieregularne odkształcenia
(lecz bez regularnych ugięć). Zamiast wąskich marginesów może występować inna wada wyraźnie psująca prezencję banknotu.
Przez "wąski margines" należy rozumieć wadę produkcji, a nie wtórne przycięcie marginesu dla nadania
banknotowi lepszego wyglądu. Jeżeli wymiary banknotu skutkiem wtórnego przycięcia marginesów są poniżej dopuszczalnego
minimum, wówczas banknot powinien być sklasyfikowany jako NET.
|
62
Uncirculated
|
Stan podobny do poprzedniego, lecz ze strukturą papieru zmienioną przez mokre
prasowanie lub inne czynniki.
|
!
Wiodące firmy gradingowe stosowały różne kryteria oceny i różne oznaczenia w różnych
okresach swojej działalności.
Spotyka się banknoty ogradowane przez PMG bez rozszerzenia
EPQ, choć spełniają one kryteria EPQ. Spotyka się też banknoty z pozaobiegowymi uszkodzeniami i
ze słownym określeniem tych uszkodzeń na pasku gradingowym, lecz bez rozszerzenia NET.
My stosujemy konsekwentnie zasadę, że banknot z niezmienioną, naturalną strukturą papieru ma rozszerzenie EPQ,
a banknot ze zmienioną strukturą jest tego rozszerzenia pozbawiony. Dopiero stany słabsze niż Very Fine 30
zawsze występują bez rozszerzenia EPQ. Jeżeli jednak są to banknoty kąpane, wówczas jest to wyraźnie
zaznaczone pod polską oceną stanu zachowania, a sama polska ocena jest ujęta w nawiasy.
!
|
61 EPQ
Uncirculated
|
Banknot formalnie spełnia kryteria stanu bankowego, nie ma ugięć ani złamań,
lecz jego prezencja, jak na banknot w stanie bankowym, jest słaba z powodu poważnych, choć dopuszczalnych wad.
Cięcie może wchodzić na rysunek (o ile jest to wada produkcji, a nie skutek wtórnego przycięcia),
możliwe są smugi od liczarki, drobne mikroperforacje lub inne wady.
Naturalna struktura papieru pozostaje niezmieniona.
|
61
Uncirculated
|
Występują takie same wady, jak w poprzednim stanie zachowania, a oprócz tego
struktura papieru została zmieniona przez kąpiel lub inne czynniki.
|
60 EPQ
Uncirculated
|
Banknot formalnie spełnia kryteria stanu bankowego, nie ma ugięć ani złamań,
lecz jego prezencja, jak na banknot w stanie bankowym, jest słaba z powodu bardzo poważnych wad. Cięcie może wchodzić
na rysunek, możliwe są smugi, jak również drobne zaplamienia i drobne mikroperforacje. Dopuszczalne
jest lekkie blaknięcie, płowienie itp. Naturalna struktura papieru pozostaje w zasadzie niezmieniona. Przede wszystkim
banknot nie był kąpany. Możliwe są jednak niewielkie zmiany naturalne, takie jak lekkie utlenienie (żółknięcie) papieru.
|
60
Uncirculated
|
Występują takie same wady, jak w poprzednim stanie zachowania, a oprócz tego
struktura papieru została zmieniona przez kąpiel lub inne nienaturalne czynniki.
|
!
Zmiana struktury papieru (zwykle będąca skutkiem kąpieli - mokrego prasowania),
to nie to samo, co uszkodzenia oznaczane jako
NET Paper damage
!
|
58 EPQ
Choice About Unc
|
Banknot w tym stanie ma prezencję wysokich stanów bankowych, jest świeży, ma żywe barwy,
ostre rogi, ma jednak jedno lub dwa słabe ugięcia lub złamania rogów albo jedno bardzo lekkie centralne ugięcie.
Rozszerzenie EPQ jak wszędzie, tak i tu oznacza, że banknot nie był kąpany, a papier zachował naturalną
strukturę.
Do tego stanu zachowania zaliczane są piękne banknoty, zwykle znacznie ładniejsze
od niskich stanów bankowych. Reguła, że "niższy" stan zachowania jest mniej wartościowy od stanu "wyższego"
nie musi odnosić się do tych banknotów.
|
58
Choice About Unc
|
Ugięcia lub złamania rogów jak w poprzednim stanie zachowania, lecz banknot po mokrym prasowaniu.
|
55 EPQ
About Uncirculated
|
Dopuszczalne są dwa centralne ugięcia lub jedno nieco mocniejsze ugięcie,
jednak nie złamanie. Dopuszczalne jest mocniejsze złamanie rogu.
Banknot ma piękną prezencję, a struktura papieru pozostała niezmieniona.
|
55
About Uncirculated
|
Dopuszczalne są dwa słabe centralne ugięcia lub jedno nieco mocniejsze ugięcie, jednak nie złamanie.
Banknot przeszedł mokre prasowanie.
|
53 EPQ
About Uncirculated
|
Dopuszczalne są dwa mocniejsze ugięcia, jednak nie złamania. Dopuszczalne jest mocniejsze
złamanie rogu. Banknot ma piękną prezencję, a struktura papieru pozostała nie zmieniona - banknot nie był kąpany.
|
!
Jak już napisaliśmy w innym miejscu, w amerykańskiej nomenklaturze oraz praktyce gradingowej
ugięcie oraz złamanie nie jest tak wyraźnie rozgraniczane, jak w Polsce. Jedno i drugie określa się jako
"fold". Może być "light fold" albo "heavy fold", ale granica jest dość płynna.
Aby bardziej zobiektywizować kryteria, przyjmujemy
zasadę, że w stanach AU58 do AU53 banknot nie może mieć centralnego złamania, a co najwyżej kilka ugięć bez zabrudzeń
na wypukłości ugięcia.
Ważne, aby te ugięcia nie były zbyt mocne i nie wpływały zasadniczo
na prezencję banknotu, żeby stan "prawie bankowy" był rzeczywiście stanem, w którym banknot prawie nie różni się wyglądem od
banknotu w stanie bankowym. Oglądając banknoty ogradowane przez obie wiodące firmy amerykańskie można zauważyć,
że PMG większą wagę przykłada do liczenia ugięć, natomiast PCGS kładzie nacisk na to, żeby w stanach AU ugięcia były
lekkie i nie szpeciły banknotu, nieważne, czy są dwa, czy trzy. My skłaniamy się w stronę stanowiska PCGS.
!
|
53
About Uncirculated
|
Ugięcia jak w poprzednim stanie zachowania, jednak banknot przeszedł mokre prasowanie.
|
50 EPQ
About Uncirculated
|
Nie więcej niż trzy ugięcia pionowe lub dwa ugięcia "na krzyż", jednak na wypukłościach ugięć
nie powinno być zabrudzeń. W tym stanie zachowania dopuszczalne jest jedno słabe pionowe złamanie, o ile poza nim nie
ma ugięć. Ważne jest, aby banknot miał prezencję bardzo zbliżoną do stanu bankowego. Jeżeli złamanie jest trochę mocniejsze,
banknot musi być zaliczony do niższych stanów zachowania. Jak we wszystkich stanach
z rozszerzeniem EPQ, tak i tutaj banknot nie może być kąpany - musi mieć zachowaną oryginalną strukturę papieru.
|
50
About Uncirculated
|
Ugięcia lub złamanie, jak w poprzednim stanie zachowania, jednak banknot był kąpany.
|
45 EPQ
Choice Extremely Fine
|
Dopuszczalne są trzy pionowe ugięcia albo ugięcia "na krzyż".
Ugięcia te są silniejsze, niż
w przypadku stanu 50 EPQ. Zamiast trzech ugięć możliwe jest jedno umiarkowane centralne złamanie z minimalnym
przybrudzeniem na wypukłości. Prezencja banknotu jest wciąż bardzo dobra, lecz banknot nawet oglądany w świetle prostopadłym
zazwyczaj różni się od stanu bankowego.
Musimy pamiętać, że skala Sheldona została opracowana na gruncie amerykańskim. Inny papier,
inne wymiary, a nawet inne nawyki składania banknotów. W tej sytuacji w gardingu banknotów polskich, czy w ogóle innych,
niż amerykańskie, nie można bezmyślnie stosować "reguły trzech foldów". Zresztą nawet w gradingu
banknotów amerykańskich często odstępuje się od tej reguły, a firmy gradingowe piszą, że do stanu EF zaliczane są
ZAZWYCZAJ banknoty z trzema pionowymi "foldami". "Zazwyczaj", to nie to samo, co "zawsze".
|
45
Choice Extremely Fine
|
Ugięcia lub złamania, jak w stanie poprzednim, jednak banknot przeszedł mokre prasowanie.
|
40 EPQ
Extremely Fine
|
Dopuszczalne trzy pionowe ugięcia, mocniejsze, niż w przypadku stanu 45 EPQ, również
prezencja jest trochę gorsza i przybrudzenia nieco mocniejsze.
Zamiast ugięć mogą być słabe złamania. Dopuszczalna jest konfiguracja "dwa pionowe, jedno poziome". W praktyce
jednak często odchodzi się od tej zasady, gdy ugięcia/złamania są zbyt słabe lub zbyt mocne, aby można było zaliczyć
banknot do tego stanu zachowania.
W USA przy orzekaniu tego stanu zachowania dość konsekwentnie stosowana
jest "reguła trzech foldów", jednak też bardzo
często odstępuje się od tej reguły. W zależności od tego, jak mocne są te trzy "foldy", banknot może zostać zakwalifikowany od
AU do VF. Także na odwrót: banknot może być zakwalifikowany do EF mimo, że liczba "foldów"
jest mniejsza albo większa od trzech.
|
40
Extremely Fine
|
To samo, co stan poprzedni, jednak banknot przeszedł mokre prasowanie.
|
35 EPQ
Choice Very Fine
|
Banknot o prezencji i świeżości stanu 45 EPQ, lecz z większą liczbą
ugięć/złamań, to znaczy z czterema lub pięcioma. W praktyce zdarzają się odstępstwa w obie strony, ważne jest jednak, aby
banknot poza złamaniami był świeży i sztywny. Mokre prasowanie jest oczywiście niedopuszczalne.
|
35
Choice Very Fine
|
Taka sama liczba ugięć/złamań, jak w stanie poprzednim, jednak banknot po mokrym prasowaniu.
|
30 EPQ
Very Fine
|
Banknot o prezencji i świeżości stanu 40 EPQ, lecz z większą liczbą ugięć/złamań
(zwykle 4-5). Niedopuszczalne jest mokre prasowanie.
|
30
Very Fine
|
Stan jak poprzedni, jednak po mokrym prasowaniu.
Skutkiem kąpieli, zwłaszcza w mydlinach lub detergentach, mogą zniknąć zabrudzenia,
w żadnym razie nie oznacza to jednak, że poprawił się stan zachowania banknotu.
|
25
Very Fine
|
Najwyższy stan zachowania, przy którym nigdy nie występuje rozszerzenie EPQ.
Liczba złamań może przekraczać pięć, jednak niedopuszczalne są jakiekolwiek przetarcia papieru ani wytarcia farby na
wypukłościach złamań, a zabrudzenia muszą być stosunkowo nieznaczne. Papier między złamaniami zaczyna tracić sztywność.
Dopuszczalne są niezbyt liczne mikroperforacje. W tym stanie kąpiel na ogół nie zmienia oceny sheldonowskiej.
|
20
Very Fine
|
Liczne złamania, jednak bez przetarć papieru i bez wytarć farby.
Dopuszczalne jest lekkie zabrudzenie, jednak silniejsze zabrudzenie powinno skutkować obniżeniem oceny.
Prezencja słabsza, niż w stanie 25 i znaczniejsza utrata sztywności.
|
15
Choice Fine
|
Stan nieco gorszy od poprzedniego, z gęstszą siatką złamań.
Możliwe są bardzo nieznaczne wytarcia farby na wypukłościach złamań,
jednak zasadniczo nie powinno być przetarć papieru. W tym stanie i we wszystkich stanach niższych drobne adnotacje atramentem
i fragmentaryczne odbicia stempli od opasek bankowych są dopuszczalne i nie powodują dodania rozszerzenia NET.
|
12
Fine
|
Gęsta siatka złamań. Pojawiają się bardzo nieznaczne przetarcia papieru w miejscach,
gdzie złamania dochodzą do krawędzi. Dopuszczalne jest także bardzo małe i prawie niezauważalne przetarcie wewnętrzne na
skrzyżowaniu głównych załamań. Opisane wyżej przetarcia muszą być bardzo drobne, płytkie i prawie niezauważalne.
Mocne zabrudzenia również powodują, że banknot zostaje zaliczony do niższego stanu zachowania. Ważne jest też,
aby w tym stanie zachowania barwy były jeszcze dość żywe, a czytelność rysunku bardzo dobra.
|
10
Very Good
|
Bardzo gęsta siatka złamań. Przetarcia na krawędziach mogą występować, lecz wciąż są
bardzo drobne i krótkie, mogą też występować tam inne, ale tylko bardzo drobne ubytki.
Dopuszczalne są bardzo nieznaczne przetarcia wewnętrzne. Zabrudzenie znaczne, jednak zwykle dość równomierne i
tylko w niewielkim stopniu tłumiące barwy banknotu. Na wypukłościach złamań farba jest zwykle wytarta, ale
wytarcia te nie mają zasadniczego wpływu na czytelność rysunku.
|
8
Very Good
|
Bardzo gęsta siatka złamań. Przetarcia, zabrudzenia i inne ślady obiegu są mocniejsze,
w stosunku do poprzedniego stanu zachowania. Barwy są mocno przyćmione przez równomierne zabrudzenie. Banknot bardzo
wiotki.
|
!
Stosowana skala Sheldona jest bardzo "gęsta" w zakresie niskich stanów
zachowania. Jak w wielu miejscach, tak i w zakresie niskich stanów,
kryteria podawane przez obie wiodące firmy amerykańskie różnią się między sobą, a przede wszystkim są dość ogólnikowe
i pozwalają na dużą dowolność interpretacji. Również śledzenie amerykańskiej praktyki gradingowej niewiele tu pomaga.
Układając niniejszą tabelę kryteriów staraliśmy się, na ile to możliwe, ujednoznacznić kryteria. W żadnym razie
nie jest to tłumaczenie tabel amerykańskich, lecz raczej synteza informacji zawartych w różnych tabelach oraz wniosków
wynikających z obserwowanej praktyki gradingowej. W niektórych miejscach wręcz ustaliliśmy własne kryteria,
aby uniknąć porównywania wielkości określonych nazbyt ogólnymi sformułowaniami.
!
|
6
Good
|
Przetarcia na krawędziach są wyraźne i zazwyczaj wchodzą do kilku
milimetrów wgłąb banknotu. Mogą występować krótkie naddarcia i drobne ubytki na krawędziach.
Kilkumilimetrowy ubytek rogu jest w tym stanie
dopuszczalny i nie powoduje dodania rozszerzenia NET. Wytarcia farby na złamaniach są wyraźne. Do tego stanu
mogą być też zaliczone banknoty o mniejszych przetarciach, lecz za to mocniej zabrudzone.
Zabrudzienia muszą być jednak naturalne, wynikające z długiego obiegu.
|
4
Good
|
Banknot bardzo mocno zużyty, lecz musi spełniać pewne określone poniżej wymagania.
Przetarcia są bardzo wyraźne, mogą być liczne, lecz nie rozdzielające papieru na odcinku dłuższym, niż sześć milimetrów.
Wewnętrzne przetarcia przybierają zwykle formę pięcio-sześciomilimetrowych dziurek.
Dłuższe przetarcia powodują zaliczenie banknotu do niższego stanu zachowania.
Zabrudzenia mogą być bardzo mocne, lecz muszą być naturalne - muszą wynikać z długiego obiegu,
a nie z działania czynników nietypowych. W przeciwnym razie banknot otrzymuje oznaczenie NET.
|
3
About Good
|
Banknot bardzo mocno zużyty. Ubytki około 10-15% powierzchni banknotu,
jednak nie brakuje istotnych elementów, jak data, podpisy itp. Mogą występować długie przetarcia-rozdzielenia, jednak
banknot wciąż jest w całości.
|
2
Fair
|
Banknot bardzo mocno zużyty. Ubytki są duże, jednak mniejsze niż 30% powierzchni,
a najważniejsze elementy rysunku są zachowane i czytelne. Większość uszkodzeń, które w wyższych stanach są
uznawane za nietypowe, tu jest dopuszczalna i nie wymaga rozszerzenia NET.
|
1
Poor
|
Ubytki są mniejsze niż 50%, a banknot nadal daje się jednoznacznie zidentyfikować.
Seria i numer seryjny muszą być czytelne lub przynajmniej możliwe do ustalenia. Czytelne muszą być przynajmniej
niektóre oznaczenia nominału.
|
!
Obecnie w amerykańskiej praktyce gradingowej daje się zauważyć niekorzystna tendencja
do orzekania wyższych stanów z rozszerzeniem NET (w PCGS Apparent), zamiast niższych bez tego rozszerzenia.
Stan Fine 12 NET Margin damage, Corner missing to praktycznie to samo, co zwykły stan Good 6,
a przy większych ubytkach nawet Good 4.
Stan Good 4 NET Split, to właściwie to samo, co stan About Good 3.
Staramy się nie ulegać tej tendencji i używać rozszerzenia NET do oznaczania
banknotów z uszkodzeniami rzeczywiście nietypowymi, a nie do "podciągania" liczbowych ocen
stanu zachowania kosztem dodania NET.
!
|
|
|
|
|
|
|